Prof Fennema was jarenlang enig pleitbezorger van het recht op vrije meningsuitiing van Drs Janmaat (CP/CD)

Intolerantie van ‘tolerante’en ‘liberale’ elites is nog veel groter dan die van de oude aristocraten

‘De elitedie de NRC en de Volkskrant vol schrijft, daar luisteren de mensen gelukkigniet meer naar.’ Aldus Meindert Fennema, die gisteren zijn afscheidscollegehield aan de Universiteit van Amsterdam. Het college draagt de titel ‘Help! Deelite verdwijnt’, en is opgenomen in een gelijknamige artikelenbundel dieverschijnt bij Bert Bakker.
Rode draad is ‘de democratisering van de democratie’, een ontwikkeling waar metname ‘links’ in Fennema’s ogen nogal aan moet wennen. Hij stelt dat ervoortdurend ‘met twee maten wordt gemeten’. Ons soort mensen mag dingen die hetklootjesvolk niet mag; in naam van ‘fatsoen’ en ‘stijl’ wordt een grote groepsystematisch buiten de deur gehouden. Gedesillusioneerd door het ethos van dezeelites zegt Fennema: ‘In plaats van op de elites moeten we ons maar verlaten opde wijsheid van de menigte.’

Wie is deze Aerdenhoutse oud-stalinist die het archief van Hans Janmaatbeheert? Hoort hij bij de elite of bij het volk? Staat hij aan de kant van degoedmens, of is hij toch eigenlijk, zoals Marcel van Dam zou zeggen, een’minderwaardig mens’?

Controversieel
Controversieel is hij in elk geval altijd geweest. Dreigbrieven ontving hij alin 1965. Van mede-corpsballen in Utrecht. Toen er een jongen was overledentijdens de ontgroening schreef Fennema dat deze rituele vernedering niet moestworden verboden, zoals sommigen vonden. Integendeel: het was een efficiëntemanier ‘om van een elite af te komen die zichzelf heeft overleefd’.

Als 23-jarige werd hij vervolgens assistent bij het deftige Europa-instituut teAmsterdam. Van volkse invloeden gespeende volkenrechtshoogleraren zwaaiden erde scepter. Een gastdocent die eens vroeg om honorarium werd als ‘hufterig’weggelachen. Een typisch elitaire reflex, blikt Fennema terug. Zo scheidde menhet kaf van het koren.

Jarenlang was Fennema de enige die het openlijk opnam voor het recht van HansJanmaat om vrijuit te spreken. In 1994 zei Janmaat tijdens een demonstratie demulticulturele samenleving te willen afschaffen. Hij werd veroordeeld. Dierechterlijke uitspraak bekritiseerde niemand. ‘Ook door Bolkestein niet’,memoreert Fennema in de Groene Amsterdammer na de moord op Fortuyn. Maar zegtde Duitse bondskanselier een paar jaar later iets vergelijkbaars, dan is hetplots een gemeenplaats. Dat heet hypocrisie.

Bram Peper
In zijn afscheidscollege contrasteert Fennema PvdA-coryfee Bram Peper, die zijndeclaraties beschouwde als privé-kwestie, met zijn eigen vader, trouwe PvdA-stemmerdie een gemeentelijk slachthuis runde. ‘Van zijn kantoor mochten wij alskinderen nog geen ballpoint meenemen: dat was staatseigendom!’ Bij zijnpensionering had de onkreukbare keurmeester voor het eerst cadeaus durvenaannemen, maar niet zonder een principiële toespraak: ‘Indien ‘t gemeen uroept, besorght het als uw eigen.’ Zijn zoon concludeert: ‘Niet de kiezer maarde bestuurlijke elite liet de PvdA in de steek.’

In lijn hiermee verbaast Fennema zich over de verontwaardigde reacties van degrachtengordel op romans die ze niet gelezen heeft – zoals die van Heleen van Royen.Hij haalt de 18de-eeuwse markies de Condorcet aan – over wie hij eerder eenbiografie schreef – die het inzicht had ‘dat de menigte onder bepaaldeomstandigheden een oordeel velt dat de waarheid dichter benadert dan hetoordeel van een kleine groep experts’.

Het thema elite en elitekritiek kwam op het pad van Fennema toen hij MarcusBakker van de communistische partij CPN ontmoette in zijn studententijd. De ‘elite’moest worden aangepakt, vonden zij. Die vormde immers de onderdrukkendebourgeoisie. ‘Ik werd ook een intellectuele hooligan’, blikt Fennema terug.Zijn standpunten van toen noemt hij nu ‘onvergeeflijk’. Want ‘diecommunistische beweging was een beweging van massamoordenaars’. Contacten metNoord-Korea en Cuba: ‘oogkleppen’ had hij op – ‘dezelfde oogkleppen die mensendie mijn boek over Wilders niet willen lezen nu op hebben. Je sluit je af.’

Toen Fennema’s oogkleppen afgingen werd hij geëxcommuniceerd. In Geert Wilders:Tovenaarsleerling gaf hij de grote ideologische tegenstander van hetweldenkende deel der natie de behandeling die hijzelf had willen krijgen in detijd dat hij brak met de stalinisten. Aan Wilders, onlangs in deze krant: ‘Ikheb meestal geen behoefte mij in het koor te voegen van uw critici. Te velendaarvan wekken de indruk dat zij u demoniseren in de hoop aan de hemelpoort eenVIP-behandeling te krijgen.’

Sommigen spreken van een ‘Werdegang’ die Fennema doorgemaakt zou hebben. Van stalinistwerd hij gevierd criticus van linkse hypocrisie; van extreem-linkse activistwerd hij sympathiserend biograaf van ‘extreem-rechts’. Maar Fennema pleitniettemin nog altijd voor een veroordeling van Wilders. Dat kan kennelijk: eenbetrokken biografie schrijven over iemand waar je het inhoudelijk mee oneensbent.
Geleidelijk in zijn loopbaan kwam Fennema tot de conclusie dat de elites diehij wilde bestrijden allang plaats hadden gemaakt voor een nieuwe groep – zijneigen sociologische groep – die de macht fijntjes onderling had verdeeld. Deintolerantie van deze ‘tolerante’ en ‘liberale’ elites was nog veel groter dandie van de oude aristocraten.

Verontwaardiging
Trouw aan zijn eigen principes, nam Fennema vervolgens deze groep onder vuur.In die zin is hij consistent geweest. Netjes omgaan met het archief vanJanmaat; een genuanceerde biografie over Wilders schrijven; erop wijzen datkritiek op de EU niet automatisch ‘populisme’ is – het zouden eigenlijkvanzelfsprekendheden moeten zijn in het publieke debat. Maar omdat deintellectuele goegemeente dikwijls zo vooringenomen is – zoveel ‘oogkleppen’ opheeft, zoals hij het zelf zegt – steekt zijn opstelling er bovenuit als eenbaken in een eindeloze brij van eendere verontwaardiging over de ‘hufterigheid’van het gewone volk.

Laten we hopen dat Fennema ook na zijn emeritaat het publieke debat zal blijvenopfrissen – niet alleen met boeken maar ook met artikelen in die verfoeide Volkskrant of NRC!
De auteurs in de Volkskrant:
Thierry Baudetis docent aan de Universiteit Leiden en werkt aan een proefschrift overnationale soevereiniteit. GeertenWaling is historicus.